Ondertiteling

MIRTHE:
Ouwe boomer, zegt-ie. Het personeelstekort heeft nu ook toegeslagen in de ondertitelaarsindustrie. Het kan dus best voorkomen dat jij nu meer taalfoutjes spot onder je favoriete Netflix-serie. Susanne Verberk heeft van alles ondertiteld, van spannende series als Black Mirror tot natuurdocumentaires van David Attenborough. Ook geeft ze cursus in het ondertitelen en dat blijkt dus hard nodig. Susanne, goeiemorgen.

SUSANNE:
Goeiemorgen.

MIRTHE:
Kan iedereen ondertitelaar worden?

SUSANNE: Goh... Misschien wel, maar de meeste collega's hebben toch wel een talenachtergrond en vertrekken van daaruit. Ik sluit niet uit dat er wel eens iemand met een hele andere achtergrond ook ondertitelaar wordt, maar de meeste collega’s hebben als vooropleiding iets met taal gedaan.

MIRTHE:
Ja, dus toch vaak een achtergrond in de taal. Waar zit het hem nou in? Wat is de kunst van het ondertitelen?

SUSANNE:
Verschillende dingen. Om te beginnen: je moet heel beknopt kunnen vertalen. Je hebt hooguit twee korte regeltjes onder aan het scherm. Daarbij komt ook nog: je moet rekening houden met wat wij 'leessnelheid' noemen. Acteurs praten sneller dan de gemiddelde kijker thuis de vertaling kan lezen. Dus je moet echt samenvatten. Dat zijn eigenlijk al twee dingen waar ik merk dat veel mensen al op afhaken. Je hebt mensen die echt goed kunnen vertalen, goeie vertalers, maar die het samenvatten heel lastig vinden. Een goeie ondertitel mag ook absoluut niet opvallen. Op het moment dat jij als kijker zegt: Hé, daar staat iets raars...

MIRTHE (GRINNIKT):
Foute boel!

SUSANNE:
Ja. (LACHT) Een fout bijvoorbeeld. Dus er komt wel het een en ander bij kijken, ja.

MIRTHE:
Nu is er dus een tekort aan ondertitelaars. Kan je dat dan ook echt terugzien in de ondertiteling?

SUSANNE:
Ja, ik denk het wel. Als je op social media kijkt, zie je elke dag bijna wel grappige of minder grappige taalfouten voorbijkomen. Daarnet ging het over die dt-fouten: 'hij heeft haar bewerkt met een mes' en dan 'bewerkd' met een d. Zelfs je spellingchecker zou je daaruit moeten redden, maar dat gebeurt dus niet. Dus ja, het begint wel op te vallen, maar die fouten, voor de duidelijkheid, worden echt niet gemaakt door de grote, ervaren, professionele ondertitelaars. Daar is iets anders aan de hand.

MIRTHE:
En dat is dus het tekort, dat het mensen zijn die daar nog net werken?

SUSANNE:
Ja, het is zo dat er heel veel werk is en de ervaren ondertitelaars, die kunnen eigenlijk kiezen wat ze willen doen. Veel mensen werken ook als freelancer, dus als zelfstandig ondernemer, dus die kiezen de lucratieve opdrachten eruit. De rest blijft over en daar zie je gewoon dat bureaus bijna om het even wie zullen gaan laten ondertitelen of bijvoorbeeld met machinevertaling gaan werken en dan komen er wel eens ooit rare vertalingen onder het scherm te staan.

MIRTHE:
Dan sluipen de foutjes erin. Susanne, je moet die films of series ook kijken als je ze ondertitelt. Hoelang ben je bezig met bijvoorbeeld een film?

SUSANNE:
Een film is toch al gemakkelijk drie, vier dagen werk. Ik zeg meestal als richtlijn dat je in een dag tijd ongeveer 20 à 25 minuten programma kunt vertalen en ondertitelen. Daar zit dan ook het opzoekwerk bij, het nakijken van je eigen werk. Dus het is zeker niet zo dat je een film in een dag of een halve dag vertaald hebt. Daar zit dus ook een deel van het tekort al, hè? De mensen die er zijn, kunnen maar zo veel doen in één dag en er komt heel veel werk aan.

MIRTHE:
Geniet je dan ook nog een beetje van het kijken van zo'n film? Of is het echt puur zakelijk?

SUSANNE:
Ja, toch wel, hoor. Als je aan het werk bent, ben je natuurlijk zó geconcentreerd op: hoe zeg je dit in het Nederlands, heel beknopt? En met allerlei technische dingen, je houdt rekening met scènewissels, met de manier waarop dialogen gemonteerd zijn. Dan ben je niet echt aan het genieten, dan ben je gewoon aan het werk. Maar ik kan wel als ik thuis of in de bioscoop een film kijk die echt heel goed is ondertiteld, dus waarvan de ondertitels niet opvallen, dan kan ik daar ook echt wel van genieten. Het is niet zo dat je altijd alleen maar aan het nakijken bent of je aan het ergeren bent, dat zeker niet, nee.

MIRTHE:
Je kan er ook van genieten. Susanne Verberk, ondertitelaar, dank je wel.

VOICE-OVER:
Mis niks van het laatste nieuws met de NPO Radio 1-app. Download hem nu!

VOICE-OVER:
Wie luistert, weet meer.